धीरेन्द्र प्रेमर्षि: व्यक्तिगत विवरण
औपचारिक नामः धीरेन्द्र झा
जन्मस्थानः गोविन्दपुर, गा.वि.स. वडा नं.-१, बस्तीपुर, जिल्ला- सिरहा
जन्ममितिः वि.सं. २०२३, भाद्र १८ गते (03 Sep. 2066)
औपचारिक शिक्षाः स्नातकोत्तर (मैथिली)
कार्य अनुभव तथा संलग्नताः
- नेपाल सङ्गीत तथा नाट्य प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, प्राज्ञ परिषद् सदस्य
अवधिः वि.सं. २०७५ पुसदेखि हालसम्म
- नेपाल प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, प्रज्ञासभा सदस्य
अवधिः वि.सं. २०७१ असोजदेखि २०७५ भाद्रसम्म
- संस्कृति मन्त्रालय, विज्ञ सदस्य (अभौतिक सांस्कृतिक सम्पदा परिषद्)
अवधिः वि.सं. २०६८ फागुनदेखि २०७३ सम्म
- रेडियो नेपाल, समाचार-वाचक तथा सम्पादक (मैथिली, नेपाली र हिन्दी समाचार)
अवधिः वि.सं. २०४९ पुसदेखि २०६१ चैत मसान्तसम्म
- कान्तिपुर एफ.एम., मैथिली कार्यक्रम ‘हेल्लो मिथिला’ र अन्य, परिकल्पना तथा प्रस्तुति
अवधिः वि.सं. २०५८ फागुनदेखि हालसम्म
- जनता टेलिभिजन, साहित्यिक कार्यक्रम ‘वाह! क्या राम्रो’ को निर्माण तथा सञ्चालन
अवधिः वि.सं. २०७५ असारदेखि निरन्तर
- नेपाल टेलिभिजन, मैथिली कार्यक्रम चौबटिया, निर्माण तथा निर्देशन
अवधिः वि.सं. २०६८ साउनदेखि हालसम्म
- नेपाल एफ.एम., समावेशी लोकतन्त्रसम्बन्धी कार्यक्रम ‘आवाज’, परिकल्पना, संयोजन र निर्देशन
अवधिः वि.सं. २०६३ देखि २०६५ सम्म
- नेपाल 1 टेलिभिजन, साहित्यिक कार्यक्रम ‘राम्रो कस्तो राम्रो’ को प्रस्तुति
अवधिः वि.सं. २०६४ श्रावणदेखि २०६५ असारसम्म
- गोरखापत्र दैनिक, ‘नयाँ नेपाल’ परिशिष्टअन्तर्गत मैथिली खण्डको संस्थापक संयोजक
अवधिः वि.सं. २०६४ असोजदेखि फागुनसम्म
- पल्लव, मैथिली साहित्यिक मासिक पत्रिका, सम्पादक तथा प्रकाशक
अवधिः वि.सं. २०५० असारदेखि २०६० सम्म
- कामना, नेपाली सिनेमासिक पत्रिका, सम्पादक
अवधिः वि.सं. २०५३ चैत्रदेखि २०५५ माघसम्म
साहित्यिक कृतिहरूः
- समयलाई सलाम (नेपाली गजल-सङ्ग्रह)
प्रकाशकः खेमलाल-हरिकला समाज कल्याण प्रतिष्ठान, चितवनः २०६६
- कोन सुर सजाबी ? (मैथिली गीत-सङ्ग्रह)
प्रकाशकः नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, काठमाडौँ, नेपालः २०६१
- मैथिली कविता-सङ्ग्रह, सं. (आठौँ शताब्दीदेखिका प्रतिनिधि कविहरूको कविताको सँगालो)
प्रकाशकः नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठानः २०५१
- कर्मयोद्धा योगेन्द्र नेपाली (सम्पादित कृति)
प्रकाशकः मिथिला नाट्यकला परिषद्, जनकपुरधाम, नेपालः २०६५
- मिथिला मन्थन (सीके लालका मैथिलीमा अभिव्यक्त विचारोद्गार सङ्कलनको अनुवाद तथा सम्पादन)
प्रकाशकः नेपाल मधेश फाउण्डेशन, काठमाडौः २०७०
अनुवाद कृतिहरूः
- वसन्त (कवि वसन्त चौधरीको नेपाली कवितासङ्ग्रहको मैथिली अनुवाद)
प्रकाशकः लुनकरणदास-गङ्गादेवी साहित्य-कला मन्दिर, काठमाडौः २०७४
- मिथिला मन्थन (सीके लालका मैथिलीमा अभिव्यक्त विचारोद्गार सङ्कलनको नेपाली अनुवाद)
प्रकाशकः नेपाल मधेश फाउण्डेशन, काठमाडौः २०७०
- श्यामप्रसादक श्वेत आखर (श्यामप्रसादका निबन्धहरूको मैथिली अनुवाद)
प्रकाशकः नेपाल प्रज्ञा-प्रतिष्ठान, काठमाडौः २०६९
- मलङ्गियाका मैथिली एकाङ्की (नेपालीमा अनुवाद)
प्रकाशकः साझा प्रकाशन, काठमाडौँ, नेपालः २०६५
- भगता बेङक देश-भ्रमण (कनकमणि दीक्षितको चर्चित पुस्तकको रूपा झाका साथ मैथिलीमा सहअनुवाद)
प्रकाशकः रातो बङ्गला किताब, पाटनढोका, ललितपुरः २०५९
- स्वप्नकथा चलि रहल अछि (नेपालीबाट मैथिलीमा अनूदित कविता-सङ्ग्रह)
प्रकाशकः मैथिली विकास मञ्च, काठमाण्डूः २०५०
फुटकर रूपमा १०० भन्दा बढी कविता ५० वटाजति कथा १ दर्जनजति निबन्ध आदिको नेपाली, मैथिली, हिन्दी, भोजपुरी आदि भाषाबीच अनुवाद गर्नुका साथै मैथिलीको चर्चित हास्यव्यङ्ग्य सङ्ग्रह खट्टर काकाक तरङ्गका १ दर्जनभन्दा बढी विनोद-वार्ता नेपालीमा अनुवाद ।
साङ्गीतिक (रचना, सङ्गीत र गायन) कृतिहरूः
- हम सीया छी (दहेज निर्मूलीकरण तथा महिला सबलीकरणसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः ओरेक नेपाल, काठमाण्डू, २०७३ मंसिर
- डेग (युवा जागरण तथा सशक्तिकरणसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः संस्कार मिथिला, सिरहा, २०६६ बैशाख
- भोर र नेहक बएन (शान्ति–सद्भाव सम्बर्द्धनसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः सम्झौता नेपाल, २०६५ जेठ र २०६४ कार्तिक
- चेतना (सामाजिक रूपान्तरणका लागि परिवर्तनकामी साहित्यिक मैथिली गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः संस्कार मिथिला, सिरहा, २०६० माघ
- Song of Light : प्रियतम हमर कमौआ (सार्थक गीति क्यासेट तथा पहिलो मैथिली सीडी)
प्रकाशकः म्यूजिक नेपाल / म्यूजिक मिथिलाः २०५८
- प्रेम भेल तरघुस्कीमे (विविध मनोरञ्जक मैथिली गीतहरूको सँगालो- क्यासेट तथा सीडी)
प्रकाशकः मास्टर क्यासेट / म्यूजिक मिथिलाः २०५८
- सिस्नुपानी र सिस्नु 2000.COM (गाईजात्रे क्यासेट)
प्रकाशकः सिस्नुपानी नेपाल र रीमा क्यासेटः २०५६ र २०५७
- सिस्नुपानीले (उद्देश्यमूलक हास्यव्यङ्ग्यात्मक नेपाली गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः सिस्नुपानी नेपाल, हास्यव्यङ्ग्य सदनः २०५५
- सुरक्षित मातृत्व गीतमाला (सन्देशमूलक नेपाली, मैथिली, भोजपुरी गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः सुरक्षित मातृत्व नेटवर्क, नेपालः २०५५
- सुखक सनेस (बालस्वास्थ्य तथा परिवार कल्याणसम्बन्धी मैथिली गीतहरूको सँगालो)
प्रकाशकः सेभ द चिल्ड्रेन, यूएसए, काठमाडौँ, नेपालः २०५४
- कलियुगी दुनिया (नेपालबाट निस्केको मैथिलीको पहिलो गीति क्यासेट)
प्रकाशकः सिम्फनिक रेकर्डिङ प्रा.लि., काठमाडौँ, नेपालः २०४७
- गाना-बजाना (विविध मनोरञ्जनात्मक मैथिली गीतहरूको श्रव्यसँगालो)
प्रकाशकः गङ्गा क्यासेट, नयादिल्ली, भारतः २०६३
- भजन दिव्यानन्द (चट्याङ मास्टरद्वारा रचित नेपाली भक्तिरचनाहरूको श्रव्यसँगालो)
प्रकाशकः कान्ता गौतम, काठमाडौँ, नेपालः २०६१
- वन-गीत (संरक्षणसम्बन्धी चेतनामूलक मैथिली गीतहरूको श्रव्यसँगालो)
प्रकाशकः बाइसेप एसटी, काठमाडौँ, नेपालः २०६१
शैक्षिक कृतिहरूः
- खिस्सा-पिहानी (मैथिली लोककथाहरू सङ्गृहीत बालसन्दर्भ पुस्तक)
प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०६३
- हमर मिथिला (मैथिली संस्कृतिसम्बन्धी लेखहरू सङ्गृहीत बालसन्दर्भ पुस्तक)
प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०६३
- मैथिल विभूतिसभ (मैथिल विभूतिहरूको जीवनी सङ्गृहीत बालसन्दर्भ पुस्तक)
प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०६३
- हमर मैथिली पोथी (कक्षा १, २, ३, ४ र ५ को ऐच्छिक मैथिली विषयक पाठ्यपुस्तक)
प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०५४ देखि २०५८ सम्म
- मैथिली (कक्षा ९ र १० को ऐच्छिक मैथिली विषयक पाठ्यपुस्तक)
प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०५७ र २०५८
- हिन्दी (कक्षा १० को ऐच्छिक हिन्दी विषयक पाठ्यपुस्तक)
प्रकाशकः पाठ्यक्रम विकास केन्द्र, सानोठिमी, भक्तपुरः २०५८
चलचित्र कृतिः
- निर्देशन तथा लेखन (टावरवाली भौजी), लेखन (अन्हरजाली, आशीर्वाद र दूमहला)
- अभिनय (मिथिलाक व्यथा, महाकवि विद्यापति, फिटकिरी, आचार्य, आमा, महनबहादुर-हरिबहादुर, गाउँकी तारा)
- गीत लेखन / सङ्गीत (संरक्षण, दुलही, आगन्तुक, कालाजार, सङोर, चमेली, गोनू झा, छूटत नहि प्रेमक रङ्ग)
प्रकाशोन्मुख कृतिः
- सूत्रधार (मैथिली हाइकू-सङ्ग्रह)
- शब्द-सारथी (मैथिली गजलसङ्ग्रह)
- एमकीक जतरा (मैथिली गीत-सङ्ग्रह)
- साँपक पएर (मैथिली निबन्ध-सङ्कलन)
- ओ गीत कोन गाबए? (मैथिली कथासङ्ग्रह)
- सिनुराएल सुरूजदिस (मैथिली कविता-सङ्ग्रह)
- नेताको मुसावतार (नेपाली हास्यव्यङ्ग्य सँगालो)
- मैथिली कथासंसार (प्रतिनिधिमूलक कथा सङ्कलन)
अन्य उल्लेख्य गतिविधिः
- संस्कृति मन्त्रालयअन्तर्गत सूचना प्रविधिमा नेपाली भाषा विषय समितिको सदस्य भई कार्य गरेको ।
- मदन पुरस्कार पुस्तकालयद्वारा सञ्चालित भाषाका कुरा शीर्षक प्रवचन शृङ्खलाको सक्रिय सहभागी रहेको ।
- विश्व मातृभाषा दिवस- २०१५ का अवसरमा नेपाल प्रज्ञा-प्रतिष्ठानद्वारा आयोजित विचार गोष्ठीमा मातृभाषामा सञ्चार विषयक कार्यपत्र प्रस्तुतिका साथै विविध कार्यक्रममा यस प्रकृतिका अनेकौँ कार्यपत्र प्रस्तुत गरेको ।
- त्रिभुवन विश्वविद्यालयको स्नातक स्तरको अनिवार्य नेपाली विषयक पाठ्यक्रममा गजल समाविष्ट रहेको ।
- देशका अधिकांश राष्ट्रिय अखबार तथा साहित्यिक पत्रिकाहरूमा नियमित रूपले कथा, कविता, गीत-गजल, हास्यव्यङ्ग्य जस्ता साहित्यक तथा अन्य समसामयिक लेखन ।
- नेपाल, भारत, अमेरिका र यूएईबाट प्रकाशित हुने विभिन्न पत्रपत्रिका तथा ‘नेटम्याग्जिन’ हरूमा गरी मैथिली, नेपाली र हिन्दी भाषाका एक हजारभन्दा बढी लेख-रचनाहरू प्रकाशित ।
- प्रख्यात नेपाली कथा-२, प्रतिनिधि नेपाली हास्यव्यङ्ग्य, भरि राति भोर, एक्कैसम शताब्दीक घोषणापत्र, कथादिशा, प्रतिनिधि नेपाली गजल, समकालीन नेपाली गजल, प्रतिनिधि नेपाली हाइकू आदि सङ्ग्रहमा रचनाहरू समाविष्ट ।
- बीबीसी नेपाली सेवा र अल इण्डिया रेडियोलगायत देशका विभिन्न रेडियो, टेलिभिजन तथा पत्रपत्रिकामा साहित्यकारका रूपमा अन्तर्वार्ता प्रसारित-प्रकाशित ।
- ‘नेपाल समाचारपत्र’ दैनिकमा केही वर्ष साहित्यिक एवं सम्पादकीय पृष्ठको संयोजन ।
- कान्तिपुर एफ.एम.मा हास्यव्यङ्ग्यसम्बन्धी कार्यक्रम ‘कुर्सीमाथि फर्सी’, एच.बी.सी. एफ.एम.मा मैथिली कार्यक्रम ‘चौबटिया’ र मेट्रो एफ.एम.मा दैनिक विश्लेषणात्मक कार्यक्रम ‘मन्थन’ को निर्देशन तथा सञ्चालन ।
- ‘हिमालय टाइम्स’, साप्ताहिक ‘नेपाल’, ‘दृष्टि’, ‘बुधबार’, पाक्षिक ‘हिमाल’ मा स्तम्भ लेखन ।
- ‘लेकाली सङ्गीत-यात्रा’ समेत अनेकौँ महत्त्वपूर्ण पुस्तकको भाषा-सम्पादन एवं भूमिका लेखन ।
- जङ्गल साहित्यिक गोष्ठीसमेत कतिपय साहित्यिक तथा सांस्कृतिक कार्यक्रमको संयोजन ।
- विकट हिमाली जिल्ला हुम्लाको इतिहासमा पहिलोपटक नाटक मञ्चन एवं अन्य विभिन्न स्थानमा नेपाली, मैथिली तथा हिन्दी भाषाका नाटकहरूको निर्देशन, लेखन तथा अभिनय ।
- विगतमा प्रज्ञा-प्रतिष्ठानको नृत्य-सङ्गीत समिति तथा लोकसाहित्य समितिको सदस्य भई कार्य गरेको । हालको समयमा प्रज्ञाको मातृभाषा साहित्य समितिमा सदस्य भई योगदान गरिरहेको ।
- रेडियो नेपालद्वारा आयोजित प्रादेशिक तथा केन्द्रीय आधुनिक सङ्गीत प्रतियोगिताक निर्णायकको भूमिका निर्वाह ।
- २०५८ र २०६६ सालको जगदम्बाश्री पुरस्कार, २०६६ को पारिजात पुरस्कार, २०६७ सालको फूलकुमारी महतो मैथिली साधना सम्मान, प्रज्ञा-प्रतिष्ठानद्वारा आयोजित प्रथम मिथिला चित्रकला प्रतियोगिता, प्ररायु सङ्घद्वारा आयोजित राष्ट्रिय युवा महोत्सव २०६५ अन्तर्गत कविता प्रतियोगितालगायत अनेकौँ कविता प्रतियोगिता तथा २०६८ सालको राष्ट्रिय पत्रकारिता पुरस्कारमा निर्णायकको भूमिका निर्वाह ।
संस्थागत आबद्धताः
- अध्यक्ष, कला-संस्कृति-सञ्चार संस्थाः संस्कार मिथिला
- संस्थापक एवं उपाध्यक्ष, सिस्नुपानी नेपाल, हास्यव्यङ्ग्य सदन
- सदस्य-सचिव, फूलकुमारी महतो मैथिली सम्मान समिति, काठमाडौँ
- केन्द्रीय सदस्य, साहित्यिक पत्रकार सङ्घ
- संस्थापक अध्यक्ष तथा संरक्षक, मैथिली विकास मञ्च
- सदस्य-सचिव, वैद्यनाथ-सियादेवी मैथिली पुरस्कार प्रतिष्ठान, काठमाडौँ
- केन्द्रीय सदस्य, भाषिक अधिकार संयुक्त सङ्घर्ष समिति
- अन्य कतिपय सङ्घ-संस्थामा आजीवन तथा मानार्थ सदस्य एवं सल्लाहकार
पुरस्कार, पदक तथा सम्मानः
- अटल मिथिला सम्मान- २०१९ (हिन्द पोष्ट मिडिया, नयाँ दिल्ली, भारत)
- लाइफटाइम अचिभमेन्ट अवार्ड- २०७५ (मैथिल समाज नेपाल, बुटवल)
- शुक्ला पुरस्कार- २०७५ (शुक्ला साहित्य सङ्गम, तनहुँ)
- सर्वोत्कृष्ट गीतकार सम्मान- २०७५ (कामना अवार्ड, डी सिने अवार्ड र पावरन्यूज म्यूजिक अवार्ड, काठमाडौँ)
- जनअभिनन्दन- २०१८ (नेपालमा लायन्स क्लव स्थापनाको सयौँ वर्षमा सम्मानित देशभरिका सयजनामध्ये, पोखरा)
- दलित चेतना सम्मान- २०७४ (सबरी सङ्कल्प समाज, गोलबजार, सिरहा)
- यात्री-नागार्जुन सम्मान- २०१७ (मिथिला विकास परिषद, कोलकाता, भारत)
- लैङ्गिक समानता पत्रकारिता पुरस्कार- २०७३ (नेपाल पत्रकार महासङ्घ र अमेरिकी संस्था- मदरल्याण्ड नेपाल)
- नइ खरा गौरव पुरस्कार- २०७३ (नइ प्रकाशन, काठमाडौँ, नेपाल)
- नेपाली गीत-सङ्गीत एवं कला-संस्कृति सम्मान- २०७३ (प्रस्तोता समाज नेपाल)
- सरस्वती-राजनारायण कला पुरस्कार- २०७२ (सरस्वती-राजनारायण प्रतिष्ठान / रामानन्द युवा क्लव, जनकपुरधाम)
- नेपाल विद्यापति मैथिली अनुवाद पुरस्कार- २०७१ (विद्यापति पुरस्कार कोष)
- बबरसिंह थापा स्मृति पुरस्कार- २०७१ (बबरसिंह थापा सेवा गुठी, विराटनगर)
- महेन्द्र सम्मान- २०१५ (मैथिल समाज, रहिका, मधुबनी, मिथिला, भारत)
- साहित्यिक सम्मान- २०१५ (मैथिली साहित्यक सांस्कृतिक समिति, मधुबनी, मिथिला, भारत)
- भैरव प्रतिभा पुरस्कार- २०७० (भैरव पुरस्कार गुठी)
- व्यथित काव्य सम्मान- २०६९ (साहित्यिक पत्रकार सङ्घ)
- राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, पूर्वाञ्चल- २०६८ (नेपाल सरकार, संस्कृति मन्त्रालय)
- राष्ट्रिय स्रष्टा सम्मान- २०६८ (प्रगतिशील तथा देशभक्त सांस्कृतिक मञ्च )
- सशक्त सञ्चारकर्मी पत्रकारिता पुरस्कार- २०६८ (प्रेस काउन्सिल नेपाल )
- जन-अभिनन्दन- २०६८ (सिरहा समाज सेवा, काठमाडौँ )
- मिथिला-दूत सम्मान- २०६७ (विराटनगरस्थित मिथिला-मैथिलीसम्बन्धी सङ्घसंस्थाहरू)
- मोतीराम भट्ट-तन्नेरी गजल पुरस्कार- २०६६ (तन्नेरी द्वैमासिक पत्रिका)
- मधुरिमा-फूलकुमारी महतो सांस्कृतिक सम्मान- २०६५ (मधुरिमा कला केन्द्र, काठमाडौँ)
- लोकतान्त्रिक स्रष्टा सम्मान- २०६४ (अविरल साहित्य समाज, सिन्धुपाल्चोक)
- मैथिल सङ्घर्षशील व्यक्तित्व सम्मान- २०६३ (मैथिली साहित्य परिषद्, लहान)
- साहित्य भास्कर- ई. २००६ (अखिल भारतीय भाषा-साहित्य सम्मेलन, भोपाल, म.प्र.)
- उत्कृष्ट सङ्गीतकार सम्मान- ई. २००६ (संस्कृति मिथिला, सहरसा, बिहार)
- जनअभिनन्दन- २०६२ (मैथिली सेवा समितिलगायतका सङ्घ-संस्था, विराटनगर)
- वागेश्वरी सम्मान – २०६२ (वागेश्वरी सेवा समिति, राजविराज)
- मिथिला-रत्न सम्मान- ई. २००५ (अन्तर्राष्ट्रिय मैथिली सम्मेलन, नयादिल्ली)
- सलहेस सम्मान- २०६१ (सलहेस संरक्षण प्रतिष्ठान, सिरहा)
- ‘माटी की गंध’ कथा पुरस्कार- ई. २००३ (अभिव्यक्ति प्रकाशन, शारजाह, यूएई)
- नवरङ्ग सम्मान- २०५७ (नवरङ्ग साहित्य प्रतिष्ठान, धरमपुर, झापा)
- भानु पदक- २०५४ (भानु कला केन्द्र, विराटनगर)
विदेश-भ्रमणः अमेरिका, भारत, चीन (तिब्बत), कतार, यूएई, मलेशिया, सिंगापुर, फिलिपिन्स ।
सम्पर्क: +९७७-१-५२५०५२९ / +९७७-९८५१०४४७३३ ईमेलः dhipre@gmail.com
